Dilemma’s zoals de toeslagenaffaire: hoe gaat de bestuurssecretaresse hiermee om?

De hectiek rond de toeslagenaffaire laat zien dat er – op heel wat fronten – veel mis is gegaan. De Belastingdienst/Toeslagen heeft daarbij de gevolgen voor de betrokken ouders uit het oog verloren.

In 2020 is de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) opgericht en is gestart met het zo goed mogelijk herstellen van dat wat niet goed is gegaan. Ondanks dat er al veel in gang is gezet, duurt dit proces erg lang. Té lang, volgens de Belastingdienst zelf… Wat is jouw rol als bestuurssecretaresse in dit soort overheidsdilemma’s?

Jouw verantwoordelijkheid als bestuurssecretaresse

Jij hebt als ondersteuner natuurlijk geen grote eindverantwoordelijkheid in dit soort problematische situaties. Maar net zo goed, je zit er wel middenin:

• Je ervaart de enorme bestuurlijke drukte.
• Je ziet dat hard werkende bestuurders, directeuren en managers zich proberen te verhouden tot de publicitaire storm die over hen heen raast.

In de kern van dit type affaires gaat het om de drie-eenheid: Voorschrijven – Vertrouwen – Verantwoordelijkheid. Alle drie licht ik hieronder toe.

Voorschrijven: ‘normale’ regels voor het openbaar bestuur

Voorschrijven. Dat zijn de regels die we als samenleving met elkaar maken. Logisch om die regels te hebben, anders ontstaat er willekeur. Logisch ook om regels transparant en democratisch te bepalen.

Die regels zeggen wat we wel én niet willen. Dus: ‘Wél een toeslag op de kinderopvang. Maar géén ongeoorloofd gebruik daarvan’. En zoals in elke sociale omgeving: wat de voorgeschreven regels zijn, laat zien wat wij als maatschappij op het moment van voorschrijven belangrijk vinden. In geval van de toeslagenaffaire veroorzaakte de ervaring met de zogenaamde Bulgarenfraude zo wel zeer strenge regels…

Vertrouwen: een overheid die ondersteuning geeft en helpt

Vertrouwen komt om de hoek kijken bij het toepassen van de voorgeschreven regels. Het is niet handig om, zoals bij de toeslagenaffaire, bij vrijwel elk contact tussen burgers en onze overheden uit te gaan van wantrouwen. ‘Deze mevrouw of meneer zal wel weer onterecht gebruik willen maken van onze mooie mogelijkheden.’ Deze bejegening past simpelweg niet bij onze complexe ‘high-trust’ samenleving.

Als bij de uitvoering van regels het wantrouwen op de voorgrond staat, wordt elke regel een zwaard van Damocles. In plaats van het helpen van burgers, vormt het toepassen van regels dan een bedreiging. Want dat is waar we met elkaar een goede overheid voor willen hebben: als vertrouwenwekkende steun bij situaties waar het lastig, niet te betalen of onrechtvaardig is.

Verantwoordelijkheid: ingrijpen als het misgaat

Tot slot: verantwoordelijkheid nemen. De professionele norm is: het juiste ook goed doen, met in achtneming van de gevolgen. En bij ongewenste gevolgen daar ook op acteren. Dus niet wegkijken of verantwoordelijkheden afschuiven zoals bij de toeslagenaffaire is gebeurd. Maar juist optreden als het (onbedoeld) niet gaat en past. Dus ook als bestuurssecretaresse.

Het schrijnende is, in de toeslagenaffaire is niet optreden tot norm verheven, waardoor burgers letterlijk in de kou zijn komen te zitten. Waarom verantwoordelijkheid nemen zo belangrijk is? Omdat je weet dat iets alleen recht wordt gezet, als er eigenaarschap voor wordt genomen.

Deze column is geschreven door Guus Koemans, docent van de opleiding Bestuurskunde voor de secretaresse en opleiding Corporate Governance voor de managementassistant.

---

Hoe heeft de toeslagenaffaire kunnen gebeuren?

Wil je meer horen over de toeslagenaffaire en nagaan hoe dit heeft kunnen gebeuren? Beluister dan op Spotify de complete reconstructie ‘Zo hadden we het niet bedoeld’ van correspondent Jesse Frederik. Hij vond geen schurken, maar ontdekte: vrijwel iedereen – ministers, Kamerleden, ambtenaren, journalisten – deed wat je van ze zou verwachten, en juist daardoor liep alles mis…

---

Opleiding Bestuurskunde voor de secretaresse

In de toeslagenaffaire is slechts mondjesmaat invulling gegeven aan bovenstaande drie-eenheid. In de opleiding Bestuurskunde voor de secretaresse trekken we natuurlijk níet de broek aan dat je als bestuurssecretaresse hier verandering in brengt. Dat past gewoon niet bij je rol. Waar we wél naar kijken?

• We zien hoe het openbaar bestuur in elkaar zit.
• We nemen onderwerpen als politicologie en beleidskunde onder de loep, zodat je beter ziet hoe de hazen lopen in het openbaar bestuur en snapt wat de belangrijkste mechanismen zijn achter zo’n toeslagenaffaire.
• We belichten de verschillende professionele rollen die je in je vak te spelen hebt.
• We wisselen veel ervaringen met elkaar uit én bespreken eigen dilemma’s.

Kortom: een breed professionaliseringstraject voor de senior bestuurssecretaresse om de drie-eenheid op een nóg hoger niveau te ondersteunen.

Opleiding Bestuurssecretaresse bij gemeenten en provincies

Merk je dat je inhoudelijke kennis en praktische vaardigheden mist om je werk optimaal uit te voeren, of het nu om dilemma’s of alledaagse taken gaat? Scherp je kennis en vaardigheden aan met deze drie leerdoelen van de opleiding Bestuurssecretaresse:

• relevante inzichten in de publieke sector;
• praktische vaardigheden, zoals notuleren, beïnvloeden en digitaal werken;
• gespreksvaardigheden binnen het complexe speelveld.

Opleiding Corporate Governance voor de assistant

In deze opleiding Corporate Governance (in gewoon Nederlands: ‘goed ondernemingsbestuur’) kijken we niet alleen naar de theorie en praktijk van corporate governance, maar staan we ook stil bij mogelijke dilemma’s die je in je werk bij corporate governance tegenkomt.

Je leert elke lesdag van medecursisten met voorbeelden uit de eigen praktijk. Na iedere lesdag ga je het geleerde toepassen in jouw eigen praktijk.

Kortom: docent Guus Koemans biedt je een stevig traject om jou te versterken in je adviesrol richting de verschillende besturen.